Testament

Testament

POJĘCIE OGÓLNE

        Art. 944 k.c wprowadza dwie zasady dotyczące możliwości sporządzania testamentu,  a mianowicie zasadę osobistego sporządzenia z wyłączeniem możliwości sporządzenia testamentu ewentualnie jego odwołania przez pełnomocnika lub przedstawiciela oraz zasadę polegającą na tym, że sporządzić testament lub odwołać może jedynie osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Zdolność ta musi istnieć w chwili sporządzania  testamentu. Sporządzenie testamentu przez osobę nie mającą pełnej zdolności do czynności prawnych powoduje jego nieważność, chociażby później nastąpiło odzyskanie tej zdolności.

 Testament jest nieważny jeżeli został sporządzony:

1. w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli
2.  pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu , nie sporządziłby testamentu tej treści
3. pod wpływem groźby

Testament może zawierać rozrządzenia o charakterze majątkowym ( art. 941 k.c.). Mogą w nim być również zawarte inne postanowienia spadkodawcy, które nie dotyczą jego majątku np. miejsca pochowania spadkodawcy. Nie mają one charakteru obowiązku prawnego, a jedynie obowiązek moralny, o czym notariusz powinien pouczyć.  Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy (art. 942 k.c.) Nie można więc sporządzić testamentu wspólnego przez dwóch lub więcej spadkodawców.

Zgodnie z art. 950 k.c testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego, a wiec przy zachowaniu wszelkich wymagań obowiązujących przy sporządzaniu aktów notarialnych zgodnie z ustawą Prawo o notariacie. Forma notarialna i obecność notariusza daję rękojmię, że rozrządzenie testamentowe jest zgodne z wszelkimi warunkami formalnymi,  a przede wszystkim , że spadkodawca ma zdolność testowania, co w sposób znaczny ogranicza możliwość unieważnienia testamentu w postępowaniu sądowym. Testament może zawierać różne rozrządzenia majątkowe na wypadek śmierci: powołanie spadkobiercy, ustanowienie zapisu, polecenia, powołanie wykonawcy testamentu.

Jeśli w testamencie spadkodawca rozrządził całym spadkiem zachodzi wówczas jedynie dziedziczenie testamentowe. Jeżeli natomiast spadkodawca rozrządzenia dokonał co do części spadku, następuje zbieg dziedziczenia testamentowego oraz ustawowego. Z powołaniem spadkobiercy wiąże się określenie, czy dana osoba jest powołana do całości spadku, czy też do jego części. Wówczas  konieczne jest ułamkowe określenie udziału. Jeżeli nie ma takiego określenia w przypadku gdy spadkodawca powołał kilku spadkobierców dziedziczą oni w częściach równych ( art. 960 k.c.)

W testamencie notarialnym nie powinno być warunkowego lub terminowego powołania do spadku, albowiem zgodnie z art. 962 k.c zastrzeżenie warunku lub terminu przy powołaniu spadkobiercy testamentowego uważa się za nieistniejące.

Testament z zapisem zwykłym

Zgodnie z zasadą swobody testowania w testamencie spadkodawca może umieścić różnego rodzaju dyspozycje dotyczące swojego majątku tj. określić aby ściśle określona rzecz po jego śmierci stała się własnością oznaczonej osoby  bez względu na to czy dana osoba będzie należała do kręgu spadkobierców czy też nie. Fakt ustanowienia zapisu zwykłego nie czyni z osoby powołanej spadkobiercy, a przewiduje jedynie określoną korzyść majątkową.

Zapis zwykły polega na tym, że spadkodawca w testamencie postanowić może, że spadkobierca ustawowy lub testamentowy ma obowiązek spełnić określone świadczenie majątkowe na rzecz oznaczonej osoby tj. zapisobiercy (art. 968§1 k.c). Testament może ograniczyć się również tylko do ustanowienia samego zapisu. Zapis zwykły może być ustanowiony w każdym czasie i w każdym rodzaju testamentu.

Przedmiotem zapisu może być więc : przeniesienie na zapisobiercę własności określonej rzeczy, wierzytelności lub innego prawa majątkowego np. użytkowania, wypłacenie określonej sumy pieniężnej jednorazowo lub w postaci świadczeń powtarzających się, spełnieniu określonych usług, ustanowienie na rzecz zapisobiercy prawa majątkowego np. służebności , dożywocia, odrębnej własności lokalu.

Zapisobiercą może być dowolna osoba fizyczna lub prawna jak również spadkobierca ustawowy oraz testamentowy. Osoba ta musi być ściśle określona oraz posiadać zdolność dziedziczenia. W przypadku osoby prawnej musi ona istnieć i być zarejestrowana w chwili otwarcia spadku chyba ,że jest to fundacja, która dopiero ma powstać ( art. 927 k.c.).

Zapis zwykły może nastąpić pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 975 k.c.). Spadkodawca może obciążyć zapisem wszystkich swoich spadkobierców albo też niektórych z nich wtedy zapis obciąża ich w stosunku do wielkości udziałów.

Skutkiem ustanowienia zapisu zwykłego jest powstanie w chwili śmierci spadkodawcy zobowiązania polegającego na tym ,że zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem jego wykonania tj. spełnienia określonego świadczenia. Zapis zwykły nie powoduje zatem automatycznego przejścia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości jak mieszkanie czy samochód. Świadczenie objęte zapisem zwykłym musi więc być przedmiotem odrębnej umowy w której następuje przeniesienie własności dane rzeczy. Obciążony zapisem jest zobowiązany do jego wykonania dopiero po wezwaniu go przez zapisobiercę. Jeśli świadczenia nie spełni może być ono dochodzone na drodze sądowej.

Testament z zapisem windykacyjnym

Zapis windykacyjny różni się od zapisu zwykłego tym, że pozwala na jego realizację już z chwilą śmierci spadkodawcy, a zatem jego cechą jest automatyczne przejście na osobę uprawnioną własności rzeczy, innego prawa majątkowego lub powstanie określonego prawa objętego tym zapisem. Nie są zatem konieczne dodatkowe czynności prawne konieczne dla realizacji świadczenia.

Zapis windykacyjny jest rozrządzeniem testamentowym a wiec można go ustanowić tylko w ważnym testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego . Jest to jedyna forma umożliwiającą jego ustanowienie w sposób skuteczny. Jeżeli spadkobierca ustanowił zapisobiercę windykacyjnego w innym testamencie może być on potraktowany jedynie jako zapis zwykły.  z modyfikacjami wynikającymi z art. 981³  k.c.  z uwagi na jego skutki, które obowiązują w dacie otwarcia spadku czyli w chwili śmierci spadkodawcy.

Odwołanie zapisu windykacyjnego może nastąpić poprzez odwołanie testamentu,w którym ustanowiono zapis windykacyjny albo też przez spisanie nowego testamentu, w którym spadkodawca odwoła poprzedni zapis.

Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być  wyłącznie rzecz oznaczona co do tożsamości tj. przedmiot materialny, istniejący w chwili dokonania zapisu czyli istniejący za życia spadkodawcy, zbywalne prawo majątkowe o określonej wartości np. udział w spółce, prawa wynikające z papierów wartościowych, przedsiębiorstwo czy też gospodarstwo rolne. Nie mogą nim być zatem pieniądze, rzeczy oznaczone co do gatunku czy tez usługi.

Wyjątkami od zasady istnienia praw w chwili ustanowienia zapisu windykacyjnego są użytkowanie  (art. 285 i następne k.c) oraz służebność (art. 252 i następne k.c.), które mogą powstać dopiero w chwili śmierci spadkodawcy ale pod warunkiem, że przedmiot, który miał być obciążony służebnością czy też użytkowaniem należy do spadku i spadkodawca nie był zobowiązany do jego zbycia .

Zgodnie z art. 981² k.c. zapis windykacyjny jest bezskuteczny jeżeli w chwili otwarcia spadku nie należał do spadkodawcy albo spadkodawca zobowiązany był do jego zbycia.

Zapisobiercą windykacyjnym może być dowolna osoba fizyczna lub prawna, jak również spadkobierca ustawowy oraz testamentowy. Musi być ściśle określona oraz posiadać zdolność dziedziczenia. W przypadku osoby prawnej musi ona istnieć i być zarejestrowana w chwili otwarcia spadku chyba ,że jest to fundacja, która dopiero ma powstać ( art. 927 k.c.).

Nie ma przeszkód aby zapisobiercą windykacyjnym była jedna osoba lub kilka osób lub też aby jedna rzecz był przedmiotem zapisu windykacyjnego na rzecz kilku osób. Wtedy też nabywają one rzecz w określonych udziałach.

Realizacja przedmiotu zapisu może nastąpić dopiero po ostatecznym stwierdzeniu praw do spadku tj. po sporządzeniu APD czyli Aktu Poświadczenia Dziedziczenia, ewentualnie po wydaniu przez Sąd Postanowienia o stwierdzeniu nabycia praw do spadku, gdzie może być stwierdzone także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego ( art. 677§2 k.p.c.).

Skuteczność takiego zapisu uzależniona jest od tego czy zapisobierca spadek przyjmie w terminie 6 miesięcy od uzyskania wiadomości na temat swojego powołania.  Oświadczenie to składa się przed Sądem lub Notariuszem. Jeżeli w tym terminie zapisobierca zmarł, oświadczenie w jego imieniu mogą złożyć jego spadkobiercy.

Jeżeli zapisobierca odrzucił zapis windykacyjny przedmiot zapisu staje się przedmiotem spadku.

Polecenie testamentowe:

Polecenie testamentowe polega na tym, że spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę ( ustawowego lub testamentowego) albo zapisobiercę do oznaczonego działania lub zaniechania nie czyniąc nikogo wierzycielem. Polecenie może ustanowić tylko spadkodawca i tylko w testamencie gdzie winien dokładnie określić treść polecenia.   Nie jest konieczne wskazanie podmiotu, któremu ma przypaść określona korzyść.

Przedmiotem polecenia mogą być takie zobowiązania jak: przeznaczenie części spadku na wykształcenie czy leczenie określonej osoby, przekazanie określonej kwoty na cele charytatywne, czy też obowiązek uczczenia pamięci spadkodawcy w określony sposób.

Polecenie w odróżnieniu do zapisu nie rodzi stosunku zobowiązaniowego a jedynie obowiązek określonego działania. Osoba obciążona poleceniem nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej w razie jego niewykonania.

Możliwa jest jednak realizacja polecenia na drodze sądowej. Z roszczeniem o wykonanie polecenia może wystąpić każdy spadkobierca, wykonawca testamentu, a jeżeli jego przedmiotem jest polecenie realizujące interes społeczny wystąpić o jego wykonanie może również właściwy organ państwowy (art. 985 k.c). Wykonania polecenia można żądać dopiero po ogłoszeniu testamentu.

Przed dokonaniem czynności Notariuszowi powinny zostać przekazane następujące dane stron:

1. dane Testatora (osoby, która chce sporządzić testament), to jest: imiona, nazwiska, imiona rodziców, seria i numer dokumentu tożsamości, PESEL, określenie stanu cywilnego, adres zamieszkania
2. dane Spadkobiercy, to jest: imiona, nazwiska, imiona rodziców, adres zamieszkania, a w przypadku, jeśli Spadkobiercą ma być osoba prawna (lub inny podmiot) – pełna firma/nazwa numery rejestru, REGON, NIP, adres siedziby
3. w przypadku zapisu lub zapisu windykacyjnego w testamencie – określenie przedmiotu zapisu

TESTAMENT Z ZAPISEM / ZAPISEM WINDYKACYJNYM

Dokumenty wymagane w przypadku, gdy testament zawiera zapis lub zapis windykacyjny, którego przedmiotem jest:

I. spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu

1. podstawa nabycia przez Testatora – dokument, który stanowił tytuł prawny do spółdzielczego prawa do lokalu (dokument, na podstawie którego dana osoba nabyła prawo do lokalu), np. wypis aktu notarialnego, wypis aktu poświadczenia dziedziczenia, umowa o przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, przydział lub inny dokument, zaś w przypadku nabycia prawa w drodze dziedziczenia (ze spadku) – prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (wypis/odpis postanowienia zawierający klauzulę, że postanowienie jest prawomocne) lub wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
2. aktualny odpis księgi wieczystej, jeżeli dla tego prawa jest ona prowadzona,
3. zaświadczenie ze spółdzielni, w której zasobach znajduje się dany lokal, o tym, komu przysługuje prawa do danego lokalu,

II. nieruchomość stanowiąca samodzielny lokal mieszkalny lub lokal o innym przeznaczeniu (odrębna własność lokalu)

1. podstawa nabycia przez Testatora – dokument, który stanowi tytuł prawny do lokalu (dokument, na podstawie którego dana osoba nabyła prawo do lokalu), np. wypis aktu notarialnego, wypis aktu poświadczenia dziedziczenia lub inny dokument, zaś w przypadku nabycia prawa w drodze dziedziczenia (ze spadku) – prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (wypis/odpis postanowienia zawierający klauzulę, że postanowienie jest prawomocne) lub wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
2. aktualny odpis księgi wieczystej,

III. nieruchomość stanowiąca zabudowaną lub niezabudowaną działkę gruntu

1. podstawa nabycia przez Testatora – dokument, który stanowi tytuł prawny do nieruchomości (dokument, na podstawie którego dana osoba nabyła prawo do nieruchomości), np. wypis aktu notarialnego, wypis aktu poświadczenia dziedziczenia, wypis/odpis postanowienia sądu o zniesieniu współwłasności, o zasiedzeniu, o dziale spadku lub inny dokument, zaś w przypadku nabycia nieruchomości w drodze dziedziczenia (ze spadku) – prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (wypis/odpis postanowienia zawierający klauzulę, że postanowienie jest prawomocne) lub wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
2. aktualny odpis księgi wieczystej,

IV. samochód

1. dowód rejestracyjny