Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
OŚWIADCZENIE O PRZYJĘCIU LUB ODRZUCENIU SPADKU
Tytuły powołania do dziedziczenia według prawa polskiego:
W polskim systemie prawa znane są dwa rodzaje tytułów powołania do dziedziczenia: testamentowe oraz ustawowe. Spadkodawca ma możliwość powołania spadkobiercy w testamencie, gdzie wskazuje jakie osoby i w jakiej części mają po nim dziedziczyć. W przypadku, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu, testament jest nieważny lub został odwołany, albo też osoby w nim wskazane zostały uznane za niegodne dziedziczenia, nie przeżyły spadkodawcy lub odrzuciły spadek z testamentu, dochodzi do dziedziczenia ustawowego.
Zgodnie z kolejnością dziedziczenia ustawowego (I krąg spadkobierców) do spadku powołani są: dzieci spadkodawcy (małżeńskie oraz pozamałżeńskie) oraz jego małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku (art. 931 § 1 k.c).
W braku małżonka do dziedziczenia powołane są dzieci w częściach równych. Jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku lub odrzuciło spadek (co jest traktowane jakby nie dożyło otwarcia spadku) udział spadkowy, który przypadałby temu dziecku, przypada jego zstępnym, czyli jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się do dalszych zstępnych, czyli wnuków oraz prawnuków (art. 931§2 k.c.).
Do II kręgu dziedziczących, który bierzemy pod uwagę w razie braku zstępnych, czyli dzieci, zaliczamy małżonka oraz rodziców spadkodawcy (art. 932§1 k.c.) Udział spadkowy każdego z rodziców wynosi wówczas ¼ całości spadku.
Jeżeli do spadku dochodzi jeden małżonek i jedno z rodziców wówczas udziały wynoszą po połowie czyli po ½.
Rodzice spadkodawcy zawsze dziedziczą przed rodzeństwem, a zatem gdy spadkodawca nie pozostawił dzieci, ani małżonka, cały spadek dziedziczą rodzice w częściach równych.
Rodzeństwo spadkodawcy dochodzi do dziedziczenia tylko wówczas gdy choćby jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku. Udział, który przypadałby takiemu rodzicowi przypada wówczas rodzeństwu w częściach równych.
Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy razem z rodzicami, rodzeństwem, czy dziećmi rodzeństwa spadkodawcy, zawsze wynosi połowę czyli ½ .
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił żadnych krewnych z grupy pierwszej i drugiej cały spadek przypada małżonkowi (art. 933 § 2 k.c).
III krąg dziedziczących to dziadkowie spadkodawcy, którzy dziedziczą
w częściach równych, bez względu na to, czy pozostawali w związku małżeńskim.
IV krąg to pasierbowie, którzy dziedziczą, gdy spadkodawca nie pozostawił ani małżonka, ani żadnych krewnych z wyższych grup i oni dziedziczą spadek w częściach równych.
V krąg dziedziczących to Gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli takiego miejsca nie da się ustalić lub znajduje się ono za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu (art. 935 k.c).
Kolejność dziedziczenia opisana wyżej zależy m.in. od tego, czy spadkobierca złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku przed Sądem lub notariuszem, albowiem wtedy zostaje on wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Oznacza to, że taki spadkobierca nigdy spadku nie nabył, a więc nie odpowiada również za długi spadkowe.
Przy dziedziczeniu ustawowym w miejsce spadkobiercy, który odrzucił spadek mogą zostać powołani jego zstępni (dzieci i wnuki), lub też mogą dojść do dziedziczenia dalsi krewni zmarłego.
Przy dziedziczeniu testamentowym, jeżeli spadek odrzuci jedyny spadkobierca testamentowy dojdzie do dziedziczenia ustawowego. Jeżeli natomiast takie oświadczenie złoży jeden z wielu spadkobierców testamentowych, to w zależności od woli spadkodawcy może dojść to tzw. przyrostu, częściowego dziedziczenia ustawowego lub podstawienia.
Odpowiedzialność za długi spadkowe
Z przyjęciem oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku związana jest bezpośrednio kwestia odpowiedzialności za długi spadkowe. Przedmiotem spadku są zarówno różnego rodzaju prawa jak i obowiązki majątkowe, które:
– obciążały spadkodawcę w chwili jego śmierci i nadal pozostają w mocy (np. związane z prawem własności nieruchomości, użytkowaniem wieczystym, służebnościami gruntowymi, zastawem, hipoteką, obowiązki odszkodowawcze, alimentacyjne,
– powstały po jego śmierci, jak koszty pogrzebu, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek, obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, czy obowiązek utrzymania osób bliskich zmarłego w zakresie dostarczenia takim osobom mieszkania i urządzenia domowego przez okres 3 miesięcy od chwili śmierci spadkodawcy.
Za długi spadkowe, co do zasady, odpowiadają spadkobiercy. Odpowiedzialność taka jest jednak zróżnicowana w zależności od tego, kto dochodzi do dziedziczenia oraz czy doszło do przyjęcia spadku oraz działu spadku.
Odpowiedzialność za długi spadkowe do chwili przyjęcia spadku
Zasadą jest, że spadek nabywa się z chwilą śmierci spadkodawcy oraz, że w tym okresie istnieją dwie odrębne masy majątkowe, tj. majątek spadkowy oraz majątek osobisty spadkobiercy. Nabycie to nie ma jednak charakteru ostatecznego, albowiem w terminie 6 miesięcy od czasu kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania może on spadek odrzucić.
W tej sytuacji nie będzie on powołany do spadku i nie będzie odpowiadał za długi spadkowe. Spadkodawca może też spadek przyjąć wprost oraz z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że jego odpowiedzialność jest limitowana kwotowo.
W okresie 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy do czasu złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku lub po upływie tego terminu bez złożenia jakiegokolwiek oświadczenia, spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku tj. tylko i wyłącznie ogranicza się do przedmiotów należących do spadku.
Egzekucja
W przypadku wszczętej egzekucji przeciwko spadkodawcy i toczącego się w tym zakresie postepowania sądowego spadkobierca może żądać zawieszenia postępowania do czasu złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku (art. 176 k.p.c).
W przypadku zaś zakończenia postępowania sądowego i wszczęcia egzekucji przed otwarciem spadku, tj. datą śmierci spadkodawcy egzekucja długu może toczyć się w dalszym ciągu po wskazaniu spadkobierców, ale tylko ze spadku (art. 836 k.p.c).
Jeżeli natomiast postępowanie sądowe zakończono, ale egzekucja nie została jeszcze wszczęta, aż do działu spadku, aby poprowadzić egzekucję ze spadku, konieczne jest uzyskanie tytułu egzekucyjnego przeciwko wszystkim spadkobiercom ( art. 779 § 1 kpc).
Odpowiedzialność za długi spadkowe od chwili przyjęcia spadku
W tym okresie przestają istnieć odrębne masy majątkowe, albowiem majątek spadkobiercy składa się od tej chwili z dotychczasowego majątku osobistego oraz majątku spadkowego. Oznacza to, że spadkobiercy od chwili przyjęcia spadku odpowiadają za długi spadkowe bez ograniczeń, czyli całym swoim majątkiem, w tym również majątkiem osobistym (art. 1030 k.c).
Odpowiedzialność ta jest jednak limitowana kwotowo w zależności od tego czy spadkobierca przyjął spadek wprost, czy też z tzw. dobrodziejstwem inwentarza.
Przyjęcie spadku wprost oraz z dobrodziejstwem inwentarza
Spadkobierca, który przyjął spadek wprost odpowiada za długi spadkowe bez żadnych ograniczeń przedmiotowych oraz kwotowych (art. 1031 § 1 k.c). Przyjęcie takie może być wykonane w terminie 6 miesięcy od daty powzięcia wiadomości o tytule swojego powołania poprzez złożenie oświadczenia przed Sądem lub Notariuszem.
W przypadku spadków otwartych przed dniem 18.10.2015 roku, czyli jeżeli śmierć spadkodawcy nastąpiła przed tą datą i nie złożono oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, tacy spadkobiercy uważani są za przyjmujących spadek wprost (art. 1012 i 1015 k.c).
Jeżeli zaś śmierć spadkodawcy nastąpiła po tej dacie, tj. po dniu 18.10.2015 r. i nie złożono oświadczenia, uważa się, że spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada za długi spadkowe zarówno majątkiem spadkowym, jak swoim majątkiem osobistym, w sposób ograniczony, tj. jego odpowiedzialność jest ograniczona kwotowo, czyli tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza, albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c). Stan czynny spadku to wartość ogółu aktywów spadku. Wykaz inwentarza sporządzić mogą spadkobiercy osobiście albo przed notariuszem w formie protokołu i wówczas zostaje on niezwłocznie przesłany do Sądu spadku.
Spis inwentarza jest natomiast spisywany przez Sąd z urzędu w przypadku ustanowienia kuratora spadku oraz w przypadku spadków otwartych przed dniem 18.10.2015 roku albo na wniosek. Wniosek może złożyć ten, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku, zapisobiercą, wykonawcą testamentu lub wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy. Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza może być również bezpośrednio złożony komornikowi. Spis inwentarza wykonywany jest przez komornika lub urząd skarbowy i polega na spisaniu całego majątku spadkowego, zarówno aktywów, jak i pasywów, z zaznaczeniem wartości każdego z przedmiotów oraz wysokości długów. Wykazuje się w nim wartość czystego spadku uwzględniając rzeczy i sprawy sporne.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem inwentarza. Jeżeli spadkobierca na spłatę długów przeznaczył sumę równą wartości stanu czynnego spadku jest on zwolniony od dalej idącej odpowiedzialności za długi spadkowe. Jeżeli więc wartość stanu czynnego spadku jest niższa niż wartość długów, to przy zaspokajaniu wierzycieli należy się kierować zasadami pierwszeństwa określonymi w art. 1025 i 1026 k.p.c.
Jeśli więc majątek spadkowy nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, wówczas spadkobierca, który spłacił niektóre długi spadkowe wiedząc lub jeśli przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych odpowiada za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku (art. 1032 § 2 k.c).
Odpowiedzialność spadkobierców do chwili działu spadku
Do chwili działu spadku przeprowadzonego przed Sądem lub przed Notariuszem spadkobiercy odpowiadają wobec wierzycieli solidarnie (art. 1034 §1 k.c). Oznacza to, że wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od jednego ze współspadkobierców, od niektórych z nich oraz od wszystkich łącznie. Odpowiedzialność spadkobierców, którzy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza jest solidarna z pozostałymi spadkobiercami, ale ich odpowiedzialność jest ograniczona do stanu czynnego ich udziałów spadkowych.
Odpowiedzialność spadkobierców od chwili działu spadku
Od chwili działu spadku spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe
w stosunku do wielkości ich udziałów (art. 1034 § 2 k.c). Oznacza to, że wierzyciel może dochodzić od spadkobiercy tylko części długu odpowiadającej udziałowi. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada tylko do wysokości otrzymanej schedy spadkowej.
Odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych
Jeżeli spadkobierca ustanowił zapis windykacyjny, osoba uprawiona z tytułu takiego zapisu ponosi również odpowiedzialność za długi spadkowe, jednakże tylko i wyłącznie w zakresie ściśle określonych przedmiotów lub praw, które zostały przez spadkobiercę zapisane. Jest to więc odpowiedzialność ograniczona tylko do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, czyli chwili śmierci spadkodawcy.
Do chwili działu spadku odpowiedzialność spadkobierców oraz zapisobierców jest solidarna. Rozliczenie miedzy spadkobiercami a zapisobiercami windykacyjnymi następuje proporcjonalnie do wartości otrzymanych przysporzeń.
Od chwili działu spadku spadkobiercy i zapisobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (art. 10342 k.c.). Wierzyciel musi zatem wiedzieć jaka jest wartość spadku, tj. całej masy spadkowej oraz jaka jest wartość zapisu windykacyjnego.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed Sądem lub przed Notariuszem (art. 1018§3 k.c). Z pewnością skorzystanie z formy aktu notarialnego jest szybszą formą skorzystania z wyżej opisanego uprawnienia i może być złożone w każdym czasie, nie później niż przed upływem 6 miesięcznego terminu od dnia, kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania, czyli najczęściej od chwili śmierci spadkodawcy lub np. od chwili odnalezienia ważnego testamentu. Wtedy to termin do złożenia oświadczenia biegnie od dnia, kiedy spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania, czyli o treści testamentu.
Forma notarialna pozwala również na złożenie oświadczenia przed dowolnie wybranym notariuszem w każdej części kraju, co z pewnością jest dużym udogodnieniem dla osób, które po śmierci spadkodawcy zamieszkują w różnych, często oddalonych od siebie rejonach. W przypadku gdy wszyscy spadkobiercy złożą takie oświadczenia przed upływem 6 miesięcznego terminu, możliwe jest szybsze stwierdzenie praw do spadku na podstawie Aktu Poświadczenia Dziedziczenia APD, który stwierdza notariusz, a który to dokument jest równoznaczny z postanowieniem Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
W imieniu osób, które nie mają zdolności do czynności prawnych, bądź mają zdolność ograniczoną (są małoletnie lub ubezwłasnowolnione) oświadczenie składają ich przedstawiciele ustawowi tj. rodzice lub opiekunowie/kuratorzy.
Ponadto jeżeli oświadczenie ma polegać na odrzuceniu spadku lub przyjęciu go wprost, czyli bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe zezwolenia musi dokonać Sąd Opiekuńczy. Dopiero po uzyskaniu takiego zezwolenia możliwe jest złożenie oświadczenia w imieniu takiej osoby przed notariuszem.
Opłata za dokonanie tej czynności przed notariuszem wynosi 50 zł plus 23% podatku vat, zaś dokumentami, jakie są konieczne do przedstawienia notariuszowi są: odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy.
Notariusz obowiązany jest niezwłocznie przesłać oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku, czyli sądu ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy.