Dział spadku

Dział spadku

Sytuacja spadkobierców od chwili otwarcia spadku do daty działu spadku

                   Z chwilą śmierci spadkodawcy, tj. w chwili otwarcia spadku, aż do dokonania działu spadku, żadnemu ze spadkobierców nie przysługują wyłączne prawa do poszczególnych rzeczy, ale jedynie ułamkowo określony udział w przedmiotach należących do spadku, który określony jest albo przez notariusza wskutek wydania tzw. APD czyli aktu poświadczenia dziedziczenia lub na mocy postanowienia Sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Każdy ze spadkobierców może w tym czasie posiadać poszczególne przedmioty spadkowe, zarządzać nimi, wszczynać postępowania sądowe mające na celu zachowanie i ochronę wspólnych praw spadkobierców. Może też czerpać korzyści np. z czynszu najmu, lecz tylko i wyłącznie w takim zakresie, jaki odpowiada jego udziałowi w spadku. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, np. sprzedaży nieruchomości, wymagana jest zgoda pozostałych spadkobierców.

W tym okresie każdy ze spadkobierców może dokonać zbycia udziału , który mu przysługuje ze spadku (art. 1051 KC) na innego spadkobiercę lub osobę spoza kręgu spadkobierców. Zbycie może polegać na sprzedaży, zamianie lub darowiźnie. Nabywca wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki zbywcy. Może więc on wystąpić do Sądu o stwierdzenie praw do spadku, może też dokonać działu spadku. Umowa zbycia udziału spadkowego musi być zawarta w formie aktu notarialnego (art. 1052 KC), gdyż w przeciwnym razie jest nieważna.

Spadkobierca może również w tym okresie rozporządzać udziałem w poszczególnym przedmiocie należącym do spadku, tj. oprócz zbycia, obciążyć taki udział np. służebnością. Wymaga to jednak zgody pozostałych spadkobierców (art. 1036 KC). Czynność dokonana bez zgody może oznaczać, że w późniejszym postępowaniu sądowym o dział spadku sąd może przyznać przedmiot objęty takim rozporządzeniem temu spadkobiercy, który nie wyraził na to zgody. Wówczas takie rozporządzenie nie wywołuje skutków prawnych.

           Przez dział spadku należy rozumieć czynność prawną polegającą na podziale majątku spadkowego tj. na ustaleniu konkretnie jakie składniki majątku spadkowego mają przypaść poszczególnym spadkobiercom (ustawowym lub testamentowym) powołanym do dziedziczenia w drodze stwierdzenia praw do spadku. Jest to więc czynność rozdzielająca konkretne składniki majątkowe wchodzące w skład spadku, prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy oraz długi spadkowe. Umowa obejmuje przeniesienie praw majątkowych objętych spadkiem na rzecz poszczególnych spadkobierców.  Dział spadku może nastąpić w drodze orzeczenia Sądu lub w drodze umowy notarialnej, pod warunkiem, że wyrażą na to zgodę wszyscy spadkobiercy (art. 1037 § 1 k.c). Stronami umowy o dział spadku są wszyscy spadkobiercy (ustawowi oraz testamentowi), a także nabywcy udziałów spadkowych. Jeżeli do spadku należy nieruchomość, ograniczone prawa rzeczowe, czy też własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, umowa o dział spadku wymaga zachowania formy aktu notarialnego  (art. 1037 k.c.).

Strony mogą dokonać całkowitego lub częściowego działu spadku. Tylko od woli spadkobierców zależy, czy umowny dział spadku obejmuje cały spadek, czy też jego część (art. 1038 § 2 k.c.). Przy umownym dziale spadku  spadkobiercy mają duże możliwości rozdysponowania majątkiem. Mogą ustalić, że otrzymają ściśle określoną liczbę rzeczy, mogą cały majątek przyznać jednemu ze spadkobierców z obowiązkiem spłaty pozostałych, lub bez takiej spłaty. Wskazanym jest, aby przed dokonaniem umownego działu spadku spadkobiercy dokonali rozliczeń z tytułu pobranych ze spadku pożytków, nakładów, które ponieśli od chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy, do chwili działu spadku. Raz zawarta umowa o dział spadku wiąże osoby, które ją zawarły.

Jeżeli spadkodawca w chwili działu spadku pozostawał w związku małżeńskim i w skład spadku wchodzi udział spadkodawcy w majątku objętym wspólnością majątkową małżeńską do dokonania działu spadku niezbędne jest równoczesne przeprowadzenie podziału majątku wspólnego małżonków (art. 689 KPC).

Od chwili działu spadku spadkobiercy przestają odpowiadać solidarnie  za długi spadkowe.  Od tego momentu ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe tylko w stosunku do wielkości ich udziałów, a zatem za część długu odpowiadającą ułamkowi, jakim odpowiada jego udział w spadku.

Odpowiedzialność spadkobierców  do chwili działu spadku

             Do chwili działu spadku przeprowadzonego przed Sądem lub przed Notariuszem spadkobiercy odpowiadają wobec wierzycieli solidarnie (art. 1034 §1 k.c). Oznacza to, że wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od jednego ze współspadkobierców, od niektórych z nich oraz od wszystkich łącznie. Odpowiedzialność spadkobierców, którzy przyjęli spadek  z dobrodziejstwem inwentarza jest solidarna z pozostałymi spadkobiercami, ale ich odpowiedzialność jest ograniczona do stanu czynnego ich udziałów spadkowych.

 Odpowiedzialność spadkobierców  od chwili działu spadku

           Od chwili działu spadku  spadkobiercy odpowiadają za długi spadkowe w stosunku do wielkości ich udziałów (art. 1034§2 k.c). Oznacza to, że wierzyciel może dochodzić od spadkobiercy tylko części długu odpowiadającej udziałowi. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada tylko do wysokości otrzymanej schedy spadkowej.

Odpowiedzialność zapisobierców windykacyjnych

           Jeżeli spadkobierca ustanowił zapis windykacyjny, osoba uprawiona z tytułu takiego zapisu ponosi również odpowiedzialność za długi spadkowe, jednakże tylko i wyłącznie w zakresie ściśle określonych przedmiotów lub praw, które zostały przez spadkobiercę zapisane. Jest to więc odpowiedzialność ograniczona tylko do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, czyli chwili śmierci spadkodawcy.

Do chwili działu spadku odpowiedzialność spadkobierców oraz zapisobierców jest solidarna. Rozliczenie miedzy spadkobiercami a zapisobiercami windykacyjnymi następuje proporcjonalnie do wartości otrzymanych przysporzeń.

Od chwili działu spadku spadkobiercy i zapisobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń (art. 1034²  k.c). Wierzyciel musi zatem wiedzieć,  jaka jest wartość spadku, tj. całej masy spadkowej oraz jaka jest wartość zapisu windykacyjnego.

Dane wymagane przez notariusza:

• dane Spadkobierców, to jest: imiona, nazwiska, imiona rodziców, seria i numer dokumentu tożsamości, PESEL, określenie stanu cywilnego, adres zamieszkania, a w przypadku, jeśli stroną umowy ma być osoba prawna (lub inny podmiot) – pełna firma/nazwa z danymi przedstawicieli, numery rejestru, REGON, NIP, adres siedziby, opis przedmiotu/przedmiotów umowy;
• określenie sposobu podziału masy spadkowej (komu ma przypaść dany przedmiot, czy w całości, czy w udziałach – jeśli w udziałach to w jakiej wysokości);
• określenie, czy dział przeprowadzany jest ze spłatą/dopłatą na rzecz któregoś ze Spadkobierców;
• określenie wartości rynkowej przedmiotu/przedmiotów umowy;
• określenie terminu wydania przedmiotu/przedmiotów umowy w posiadanie nabywcy.

Dokumenty wymagane, w przypadku, gdy przedmiotem działu spadku jest:

I. spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego lub lokalu o innym przeznaczeniu

• podstawa nabycia przez Spadkodawcę (osobę, po której nastąpiło dziedziczenie) – dokument, który stanowił tytuł prawny do spółdzielczego prawa do lokalu (dokument, na podstawie którego dana osoba nabyła prawo do lokalu), np. wypis aktu notarialnego, wypis/odpis postanowienia sądu, umowa o przekształcenie spółdzielczego lokatorskiego prawa w spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, przydział lub inny dokument, zaś w przypadku nabycia prawa w drodze dziedziczenia (ze spadku) – prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (wypis/odpis postanowienia zawierający klauzulę, że postanowienie jest prawomocne) lub wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
• aktualny odpis księgi wieczystej, jeżeli dla tego prawa jest ona prowadzona,
• zaświadczenie ze spółdzielni, w której zasobach znajduje się dany lokal, o tym, komu przysługuje prawa do danego lokalu,
• zaświadczenie/zaświadczenia z urzędu skarbowego dotyczące wszystkich Spadkobierców, potwierdzające: a) uregulowanie zobowiązania podatkowego
  z tytułu podatku od spadków i darowizn, lub b) potwierdzające, że nabycie spadku było zwolnione z podatku od spadków i darowizn, lub c) stwierdzające, że zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od spadków i darowizn uległo przedawnieniu (art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn),
• jeśli strona umowy pozostaje w związku małżeńskim, w którym obowiązuje umowny ustrój majątkowy (na podstawie zawartej przez małżonków umowy
  w formie aktu notarialnego) – wypis aktu notarialnego dokumentującego umowę majątkową,

 ewentualnie:

• jeśli prawo do lokalu jest obciążone hipoteką – oświadczenie wierzyciela hipotecznego (podmiotu, na rzecz którego ustanowiona jest hipoteka),
  o aktualnej wysokości zadłużenia oraz terminie i warunkach zwolnienia zabezpieczenia hipotecznego w przypadku pełnej spłaty wierzytelności lub oświadczenie wierzyciela hipotecznego zawierające zgodę na wykreślenie hipoteki,
• zaświadczenie o braku zaległości w opłatach związanych z eksploatacją lokalu,
• zaświadczenie o ilości/braku osób zameldowanych w lokalu.

II. nieruchomość stanowiąca samodzielny lokal mieszkalny lub lokal o innym przeznaczeniu (odrębna własność lokalu)

• podstawa nabycia przez Spadkodawcę (osobę, po której nastąpiło dziedziczenie) – dokument, który stanowi tytuł prawny do lokalu (dokument, na podstawie którego dana osoba nabyła prawo do lokalu), np. wypis aktu notarialnego, wypis/odpis postanowienia sądu lub inny dokument, zaś
  w przypadku nabycia nieruchomości w drodze dziedziczenia (ze spadku) – prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (wypis/odpis postanowienia zawierający klauzulę, że postanowienie jest prawomocne) lub wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
• aktualny odpis księgi wieczystej,
• zaświadczenie/zaświadczenia z urzędu skarbowego dotyczące wszystkich Spadkobierców, potwierdzające: a) uregulowanie zobowiązania podatkowego
  z tytułu podatku od spadków i darowizn, lub b) potwierdzające, że nabycie spadku było zwolnione z podatku od spadków i darowizn, lub c) stwierdzające, że zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od spadków i darowizn uległo przedawnieniu (art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn),
• jeśli strona umowy pozostaje w związku małżeńskim, w którym obowiązuje umowny ustrój majątkowy (na podstawie zawartej przez małżonków umowy w formie aktu notarialnego) – wypis aktu notarialnego dokumentującego umowę majątkową,

ewentualnie :

• jeśli lokal jest obciążony hipoteką – oświadczenie wierzyciela hipotecznego (podmiotu, na rzecz którego ustanowiona jest hipoteka), o aktualnej wysokości zadłużenia oraz terminie i warunkach zwolnienia zabezpieczenia hipotecznego w przypadku pełnej spłaty wierzytelności lub oświadczenie wierzyciela hipotecznego zawierające zgodę na wykreślenie hipoteki,
• zaświadczenie o braku zaległości w opłatach związanych z eksploatacją lokalu,
• zaświadczenie o ilości/braku osób zameldowanych w lokalu,

III. nieruchomość stanowiąca zabudowaną lub niezabudowaną działkę gruntu

• podstawa nabycia przez Spadkodawcę tj. osobę, po której nastąpiło dziedziczenie – dokument, który stanowi tytuł prawny do nieruchomości (dokument, na podstawie którego dana osoba nabyła prawo do nieruchomości), np. wypis aktu notarialnego, wypis/odpis postanowienia sądu o zniesieniu współwłasności, o zasiedzeniu, o dziale spadku lub inny dokument, zaś
  w przypadku nabycia nieruchomości w drodze dziedziczenia (ze spadku) – prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (wypis/odpis postanowienia zawierający klauzulę, że postanowienie jest prawomocne) lub wypis zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
• zaświadczenie/zaświadczenia z urzędu skarbowego dotyczące wszystkich Spadkobierców, potwierdzające: a) uregulowanie zobowiązania podatkowego
  z tytułu podatku od spadków i darowizn, lub  b) potwierdzające, że nabycie spadku było zwolnione z podatku od spadków i darowizn, lub c) stwierdzające, że zobowiązanie podatkowe z tytułu podatku od spadków i darowizn uległo przedawnieniu (art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn),
• aktualny odpis księgi wieczystej,
• zaświadczenie o przeznaczeniu nieruchomości w uproszczonym planie urządzenia lasów lub decyzji z art. 19 ust. 3 ustawy o lasach, albo braku takich dokumentów dla nieruchomości,
• wypis z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego
  o przeznaczeniu gruntu (zaświadczenie o przeznaczeniu nieruchomości
  w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego) lub zaświadczenie
  o jego braku oraz wydanych/braku wydanych decyzjach o warunkach zabudowy lub decyzjach o lokalizacji inwestycji celu publicznego albo decyzja o warunkach zabudowy w przypadku nieruchomości gruntowej (ostateczna),
• wypis z rejestru gruntów, zawierający klauzulę „Dokument niniejszy przeznaczony jest do dokonywania wpisu w księdze wieczystej”,
• wyrys z mapy ewidencyjnej, zawierający klauzulę „Dokument niniejszy przeznaczony jest do dokonywania wpisu w księdze wieczystej”, jeśli opis nieruchomości w księdze wieczystej jest niezgodny z opisem nieruchomości
  w ewidencji gruntów i budynków lub gdy będzie następowało odłączenie części nieruchomości do nowej (innej) księgi wieczystej,
• ostateczna decyzja zatwierdzająca podział nieruchomości (jeśli nieruchomość powstała w wyniku podziału),

w indywidualnych przypadkach może okazać się konieczne przedłożenie innych dokumentów pozwalających na prawidłowe oznaczenie nieruchomości, np. wykazu ze zmian danych ewidencyjnych, wypisu z ewidencji budynków,

ewentualnie:

• jeśli strona umowy pozostaje w związku małżeńskim, w którym obowiązuje umowny ustrój majątkowy (na podstawie zawartej przez małżonków umowy
  w formie aktu notarialnego) – wypis aktu notarialnego dokumentującego umowę majątkową,
• jeśli nieruchomość jest obciążona hipoteką – oświadczenie wierzyciela hipotecznego (podmiotu, na rzecz którego ustanowiona jest hipoteka),
  o aktualnej wysokości zadłużenia oraz terminie i warunkach zwolnienia zabezpieczenia hipotecznego w przypadku pełnej spłaty wierzytelności lub oświadczenie wierzyciela hipotecznego zawierające zgodę na wykreślenie hipoteki,
• zaświadczenie o braku zaległości w opłatach i podatkach związanych
  z nieruchomością,
• zaświadczenie o ilości/braku osób zameldowanych (w przypadku nieruchomości zabudowanej).